DİKKAT EKSİKLİĞİ VE HİPERAKTİVİTE BOZUKLUĞU NEDİR? NASIL TEDAVİ EDİLİR?
DİKKAT EKSİKLİĞİ VE HİPERAKTİVİTE BOZUKLUĞU NEDİR ?
DİKKAT SINIFIMIZDA DEHB VAR!!
Günümüzün önemli konularından biri olan DİKKAT EKSİKLİĞİ VE
HİPERAKTİVİTE konusunu es geçilmeyecek önemli bir konu olduğunu vurgulamak
istiyorum. Özellikle okul ortamında bu konu hakkında bilinçli olmak ve bilinçli
hareket etmek büyük önem taşır.
Türkiye de Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB)
tanısı almış birçok birey vardır. Özellikle bir erkek bireylerde görülmektedir.
DEHB i önemli kılan etken ise okul çağında ki çocuklarda görülmesi ve gün
geçtikçe artmasıdır. Eğer bir eğiticiyseniz sınıfınız da bir DEHB ile
karşılaşmanız mümkündür. DEHB çocukları genelde sınıf içerisinde ki düzene uyum
sağlamakta zorluk çeker ve size de bu zorluğu hissettirir. Çoğu zaman
arkadaşlarıyla da problemler yaşayabilir durumu kontrol altına almak bazen
zorlaşabilir. DEHB çocuklarına sınıf içerisinde nasıl davranmalıyız ve onları
geleceğimize nasıl kazandırabiliriz? Yaşadığı bu zorluklar da onlara nasıl
yardımcı olur ve yükünü azaltabiliriz? Bu tür sorulara idealist
eğiticiler/öğretmenler cevap ararlar. Çünkü bilirler ki yanlış müdahalelere
geleceğimize suçlular yaratabiliriz. Bunun hem vicdanı hem de insani boyutu
kaldırılamaz bir yük olabilir. Eğer DEHB tanısı almış bir çocuk şanslı ise
bilinçli bir aileye sahip olur kullandığı ilaçlar yanında psikolog, terapist
gibi uzmanlardan ek destek alır. Çünkü tek başına ilacın yeterli olmadığını
yaşam süreçleri içerisinde göreceklerdir ve çocuğun davranışlarını kontrol
edilmesinin önemini fark edeceklerdir.
Bildiğiniz üzere DEHB çocukları sınıfımızda bulunan diğer
çocuklardan yapı itibariyle daha farklıdır. Bu nedenle diğer çocuklardan daha
farklı bir yaklaşım ve teknik uygulanmalıdır. DEHB öğrencisinin bu özel
durumunun olumsuz etkilerini en aza indirgemek ve okul başarısını artırmak için
sadece ev içerisindeki çalışmalar yetmemektedir. Aynı zamanda okul desteği ve
eğitmenin yaklaşımı büyük bir önem taşımaktadır. Günün büyük bir çoğunluğunu
okulda geçirmesi bunun en güzel sebeptir. Sınıfınızda ki bir DEHB öğrencisini
en iyi anlamanız yolu öncelikle DEHB in ne olduğunu bilmekten geçer. DEHB i detaylı
olarak ne olduğunu ne gibi sıkıntılar çektiğini onun iç dünyasını anlamanız
için açıklayacağım. Onun penceresinden baktığımızda onu daha iyi anlamamız ve
bazen yapılan hatalara daha sabırlı olmamızı sağlar. Bu aynı zamanda sizinde
psikolojik olarak sınıf içerisinde daha güçlü olmanıza yardımcı olacaktır ve
DEHB tanısı almış çocuklarda daha verimli çalışmanıza olanak tanıyacaktır.
DEHB
NEDİR?
Çocuklar arasında en sık görülen
bozukluklardan biri olan DEHB Almanya da %3-5 arsında olmasına rağmen ülkemizde
%25 oranında görülmekte buda Eğiticilerin DEHB olan öğrenciyle karşılaşma
oranını artırmakta.
Bu farklılığın sebebi anne baba
davranışları, öğretmen davranışları, çevre yaklaşımı değildir ve onların hatası
değildir. DEHB tanısı almış çocuklarda biyolojik olarak farklılıklar araştırma
yoluyla ortaya konmuştur ve belirtileri 7 yaşına gelmeden ortaya çıkamaya
başlar. Bu duruma bakış açısını örneğe dökersek eğer bir görme bozukluğunuz
varsa bu anne- baba ya da öğretmenden kaynaklı değildir biyolojik olarak
yaşadığınız bir farklılıktır, daha iyi görebilmeniz için gözlük kullanmanız
gerekmektedir. DEHB çocukları da bir görme bozukluğu gibi biyolojik bir
farklılığa sahiptir ve bununla baş edebilmek için bazı teknikler uygulayarak
öğrenmesini ve davranışlarını kontrol etmeyi başaracaktır buda onun gözlüğü
olacaktır. Bu gözlüğü takmasına yardımcı olacak kişilerde bizleriz ona bu zor
sürecinde destek çıkacak ve gözlüğünü çıkarmaya çalıştığında takması
gerektiğini hatırlatarak davranışlarını kontrol etmesine yardımcı olacağız.
DEHB
ÇOCUKLARINDA NE GİBİ DAVRANIŞ FARKLILIĞI YAŞANMAKTADIR?
DİKKATSİZLİKTEKİ
FARKLI DAVRANIŞLARI |
HİPERAKTİVİTEDEKİ
FARKLI DAVRANIŞŞLARI |
Ø
Sıklıkla
detaylara dikkat etmekte güçlük çeker veya okul ödevi, iş veya diğer
etkinliklerde dikkatsizce hatalar yapar Ø
Verilen
görevlerde veya oyun etkinliklerinde sıklıkla dikkatini sağlamada güçlük
çeker Ø
Kendisiyle
doğrudan konuşulduğunda sıklıkla dinlemiyormuş gibi görünür Ø
Çoğu zaman
yönergelere uyamaz ve okul ödevlerini, ufak tefek işleri ya da işyerindeki
görevlerini bitiremez (karşıt olma ya da yönergeleri anlayamamaya bağlı
değildir) Ø
Çoğu zaman
üzerine aldığı görevleri ve etkinlikleri düzenlemekte zorluk çeker Ø
Çoğu zaman
sürekli zihinsel çabayı gerektiren görevlerden kaçınır, bunları sevmez yada
bunlarda yer almaya karşı isteksizdir. Ø
Çoğu zaman
dikkati dış uyaranlarla kolaylıkla dağılır. Ø
Günlük
etkinliklerinde çoğu zaman unutkandır. Ø
Sıklıkla hayal
kurarlar |
Ø
Sıklıkla elleri,
ayakları kıpır kıpırdır yada oturduğu yerde kıpırdanıp durur Ø
Çoğu zaman
sınıfta yada oturması gereken diğer durumlarda oturduğu yerden kalkar Ø
Sıklıkla
uygunsuz olan durumlarda aşırı koşuşturup durur yada tırmanır (bu durum
ergenlerde yada erişkinlerde öznel huzursuzluk duyguları ile sınırlı
olabilir) Ø
Çoğu zaman sakin
bir biçimde boş zaman etkinliklerine katılma yada oyun oynama zorluğu vardır. Ø
Çoğu zaman
hareket halindedir ya da içinde kurulu bir motor varmış gibi davranır Ø
Sıklıkla, aşırı
konuşur ve konudan konuya atlayabilir Ø
Çoğu zaman
sorulan soru tamamlanmadan önce yanıtını vermeye çalışır Ø
Sırasını
beklemekte güçlük çeker Ø Başkalarının sözünü sıkça keser ya da yaptıklarının
arasına girer. |
Yukarda ki özellikleri
incelediğimizde nerdeyse birçok çocukta bu tür davranışlar ya da benzerleri
olduğunu gözlemleyebiliriz. O zaman DEHB i diğer çocuklardan farklı kılan
nedir?
Birçok çocukta bu özelliklerin
bazıları olmasına rağmen, DEHB ve diğer çocuklar arasında kritik farklıklar
vardır:
DEHB ÇOCUKLARI:
İstediği
zaman kendini odaklanmış halde tutamaz, ne kadar çok çaba harcarsa harcasın ve
ne kadar çok arzularsa arzulasın devamlı halde odaklanmış duramaz ve dikkatinin
dağılmasına engel olamaz
Bu
zorluklar sosyal olarak arkadaşlarında, bilimsel olarak okulda, evde veya diğer
etkinlikler gibi alanlarda performansı belirgin şekilde etkiler. Okul
performanslarında ve testlerin tamamlama becerilerinde, yazı yazmalarında veya
ev ödevlerini bitirmelerinde etki yaratır ve performanslarını oldukça aşağı
çeker, çok geç kalabilir, dağınık olabilir veya dikkat dağıldığı için
istedikleri şeyi yapamazlar.
DEHB
Çocukları bu sorunları sadece okulda değil birçok yerde de yaşamaktadır.
DEHB
çocukları zamanı iyi kullanma konusunda büyük problem yaşarlar ve zorlanırlar.
Bunu bir örnek üzerinde açıklarsak; ebeveynler DEHB olan çocuğuna kızarlar ve
hayal kırıklığı yaşarlar çünkü küçük kabul edilen bir görevi tamamlamamak bu
çocukların çok fazla vaktini almaktadır ve çocuklarının çabaladıklarını fakat
dikkat dağınıklılığının buna engel olduğunun farkında olmadığını gösterir.
Başkalarına göre basit gelen bir şey DEHB için yapılması zor olabilir ama bunun
sebebi çaba harcamaması değil dikkat dağınıklığı probleminin onun için
yarattığı bir engeldir.
Bazı
DEHB çocuklarında kullanılan ilaçla hareketlilik aza inmiş olsa da zihinleri
sürekli huzursuzdur ve bir etkinliği dinlerken veya odaklanmaları gerekirken
kendilerini başka şeyler düşünürken bulabilirler. (Eğitici olarak siz ders
anlatırken öğrenciniz elinde olmadan farklı düşüncelere dalmış olabilir ve
anlattıklarınızı dineleyemeyip size odakalanamayabilir, bu da dersleri
kaçırmasını ve konuyu öğrenememesine, yapılacak ödevleri not alamamaya sebep
olabilir ve ne ödev yapacağını bilmediğinden verilen görevleri yapamaz bu ve
benzeri şeyler onu arkadaşlarından geri bırakır)
DEHB
çocukları özellikle YÖNETİCİ İŞLEVDE (kişi tarafından geleceğe yönelik
kişisel-yönelimli davranışların özel bir sınıfı) zorluk çekerler bu tıpkı bir
orkestranın şefe ihtiyaç duyması gibi bir durumdur. Eğer orkestranın başında bir şef bulunmazsa
çıkan müzik dinlenilmeyecek olabilir fakat iyi bir şef’le eşsiz müzikler ortaya
çıkabilir. Bu nedenden DEHB çocuklarında nasıl planlama yapacağına, organize
olmasına ve karmaşık görevleri yerine getirmesine yardımcı olarak onlardan
eşsiz bir birey ortaya çıkarabilir bu konuda siz ve sizin gibi duyarlı
eğiticiler (şefler) geleceğimize kaybedeceğimiz çocuklar değil faydalı ve
başarılı bireyler kazandırabilir buda dünyaya bırakabileceğimiz en büyük
servetlerden bir tanesidir.
DEHB
çocukları eş zamanda farklı zorluklara da sahip olabilir –endişe, -depresyon-
öğrenme bozuklukları gibi.
DEHB
ÇOCUKLARINDA NASIL BİR TEDAVİ YÖNTEMİ İZLENİR?
DEHB çocukları adderal , concerta
, daytra, strattera, intuniv, focalin, metadate, ritalin gibi uyarıcı ve
uyarıcı olmayan ilaçlarla tedavi edilmeye çalışır. Kullanılan bu ilaçlar DEHB
problemleriyle başa çıkmasına çocuğa yardımcı olmakta fakat problem yaratan
alışkanlıkların davranışların değişmesinin önüne geçememektedir. Bilinçli
ailelere sahip şanslı çocuklar, ilacın yeterli olmadığını fark eder ve bir
uzmana, bir psikologa veyahut bir terapiste ihtiyaç olduğunu bilerek çocuğun
problemlerini en aza indirgemeyi başarabilir. Çocukla çalışan uzman her kim olursa
tıpkı benim yapmış olduğum gibi Anne-Baba (aile), Öğretmen ve çocukla paralel
şekilde çalışır. Hepimizin de bildiği üzere aile kadar okul ortamının da çocuk
üzerinde çok büyük emeği ve etkisi vardır. Bu nedenle hiçbir müdahale okulu ve
eğitmeni göz ardı ederek yapılmamalı, yapılırsa eksik bir müdahale olduğu
unutulmamalıdır.
OKULDA
NE GİBİ STRATEJİLER KULLANILABİLİR?
Eğer bir DEHB öğretmeni iseniz
onun içinde bulunduğu bu zor durumu artık daha iyi anladığınıza inanıyorum,
yazdıklarımı okumadan öncede birçok bilgiye aşina oluşunuz göz ardı edilemez.
Sınıf içerisinde kendinize özgü teknikler uyguladığınız ve almış olduğunuz
eğitim sonucu en doğru eğitme yöntemlere sahipsiniz. Sınıf içerisinde
öğrencinizi en iyi gözlemleme şansına siz sahipsiniz ve öğrenciniz hakkında
iletme ihtiyacı duyduğunuz bilgileri edinmekten mutluluk duyarım aynı zamanda
bu davranışınız öğrencinize büyük yardımcı olacaktır.
SINIF
İÇERİSİNDE BİR DEHB İÇİN YAPILABİLİCEKLER NELERDİR?
Ø Sömestrin
başında öğrenciye ihtiyaç duyabileceği şeyler hakkında soru sorup, ihtiyaçları
konusunda bilgilenin bu çocuğun size ihtiyaç duyabileceği şeyler konusunda
kendini ifade etmesini sağlayacaktır. Buda bir sorun çıkması durumunda sizin
hazır olmanızı ve daha sabırlı olmanıza katkı sağlayacaktır ve ihtiyaçlarını
giderme konusunda ona yardımcı olmanızı kolaylaştıracaktır. (her birey
birbirinden farklıdır bu nedenle ihtiyaç duyulacak şeylerde faklılaşabilir)
Ø Sınıf
içerisinde dikkati dağılan çocuk birçok konuda muhtemelen geride kalacaktır sizi
dinelemeye çalışırken dağınıklık sebebiyle bazı yerleri kaçıracaktır. Çocuğu
anlamadığı yerleri sorma konusunda teşvik etmek ve tereddütlerini azaltmak
önemlidir. Oluruna bırakmayın çocuğu arkadaşları içerisinde göze batırmadan
aralarda yanınıza çağırıp konu hakkında anlamadığı yerleri öğrenerek
anlatabilirsiniz. Bunu yaparken de çocuğa bu durumun normal olduğunu onun gibi
başkalarının da gelip soru sorduğunu söyleyerek çocuğun farklılık duygusunu
azaltabiliriz. Bu nokta önemlidir bildiğimiz üzere bir sonraki ders bir önceki
dersin üzerine yükselir
Ø Öğrenciye
tekrarın önemi ve yapılması gerektiğini söyleyin. Sınıf içerisinde bol
uygulamalar ve örnekler kullanın aynı zamanda değişik şekilde akılda kalıcı
şekilde anlatım yapmanız DEHB çocuğu için büyük fayda sağlar.
Ø Ödev
verildiğinde ödevini not ettiğine dikkat edin, sınıf içerisinde DEHB nedeniyle
not edemeyebilir ve başka düşüncelere dalabilir. Bu nedenle eğer ödevini
eksiksiz not alırsa ödevlerini yapmayı unutma ihtimali düşecektir. Bununla
yapılacak ödevleri parça parça bölerek yapabileceğini belirtin, örneğin; önce
matematik ödevini bitir, sonra fen ve fen bitikten sonra Türkçe ödevini
yapabilirsin. Kendisine belli bir sıraya koyarak onu düzenlemesine yardımcı
olabilirsiniz.
Ø Sınıf
içerisindeki etkinliklere katılıma teşvik edin örneğin sınıf içerisindeki
tartışmalar gibi. Çocuğun soru sormaya teşvik edin
Ø Eğer
sınıf içerisinde mümkünse bir önceki konuları tekrar etmek için ve o konular
üzerinde tartışmak için küçük gruplar oluşturabilirsiniz ve öğrenciyi dâhil
edebilirsiniz. Bu etkinlikle sınıf içerisindeki diğer çocuklarında
performansını yükseltmesine yardımcı olacaktır.
Ø Sınıf içerisinde günlük olarak ne
yapılacağını bir liste olarak yazabilir ve adımları takip etmesini
sağlayabilirsiniz. Çünkü bir bütünü akılda tutmak onun için zor olacaktır fakat
adımları bilir ve takip ederse onun için bu kolaylık sağlayacaktır.
Ø Ders
esnasında elinde olmadan dikkati dağıldığında bunu fark ettiğinizde dikkatini
toparlaması için küçük bir işaret oluşturabilirsiniz aranızda bu işaret onu
uyaracak ve dağılan dikkatini toparlamasını ona hatırlatacaktır. Bu işaret
sayesinde sınıf içerisinde kendini rencide hissetmez ve sözel olarak
uyarılmanın verdiği yük altında kendini kötü hissetmez. (örneğin üç kere
parmağınızı şaklatmak: Öğrenciye dikkatin dağıldı ve derse odaklanmaya çalış
anlamı yükleyerek ve bu işaret ikinizin arasında bilinen bir şey olarak
kalabilir. Aynı zamanda bu öğrencinizle iletişiminizi daha güzel boyutlara
taşımanızı da sağlayacaktır. )
Ø DEHB
çocuğu ile konuşurken göz teması kurmaya özen gösterin özelliklede talimat
verirken bu onun daha iyi anlamasını sağlayacaktır.
Ø Sınıf
içerisinde dışarı çıkmak istediğinde kısa süreliğine dışarı çıkıp girmesine
izin verin, bazen ayağa kalkmasında sert tepkiler göstermekten kaçının bunu
isteyerek yapmadığını ve içinde bulunduğu durum nedeniyle yaptığını unutmayın!!
Ø Sınıf
içerisinde herhangi bir tartışma veya öfke gibi davranışlara girdiğinde haklı
haksızı dinlemeden önce öğrenciyi sakinleşebileceği sakin bir yere alın. Öfkesinin
geçmesine ve davranışını kontrol altına almasına izin verin. Bu sayede öfke
krizlerine girmeyi engelleyebilir ve durumu daha kolay kontrol altına
alabilirsiniz.
Ø Talimatları
üst üste vermekten kaçının çünkü bu hatırlamasını zorlaştıracaktır. Çoğu zamanda
talimatları yerine getiremeyecektir.
Ø Eğer
okulunuzda mümkünse rehber eşliğinde bir ders programı çalışmayı adım adım
içeren takibi kolay bir çalışma çizelgesi hazırlaması onun için büyük kolaylık
sağlayacaktır varsa eğer okul müdürüyle 504 veya KEP belirlenebilir.
ZAMANI
KULLANMADA PROBLEM YAŞARLAR NELER YARDIMCI OLUR?
Ø Öğrenciye
çok sayfalı görevi her defasında bir sayfa olarak verin; her sayfada, o sayfa
için ön görülen bitirme süresini yazın
Ø Görevler
de veya/ve testlerde daha uzun süre verin
Ø Çalışma
yükünü (sınıfta ve ev ödevi olarak ) ayarlayın böylece öğrenci onu başarı ile
tamamlayabilir.
Ø Göreve
karşı davranışını anlamak için öğrenciyi izleyin
Ø Öğrencinin
iş tamamlamak için zaman tahmininde bulunmasını isteyin ve gerekli olan çalışma
süresi ile karşılaştırın
Ø İşin
her bölümü için sık uyaranlar ile kesin zaman sınırları koyun.
Ø Öğrenciye
bir günlük (veya ders çizelgesi) hazırlayın böylece bu süre içinde ne yapmaya
ihtiyacı olduğunu bilir
HUZURSUZLUKLARINDA
NELER YARDIMCI OLUR?
Ø Sık
aralar verin (20-30 dakikada bir olabilir) özellikle testler sırasında veya
uzatılmış süre verildiğinde
Ø Görevleri
kısaltın
Ø Öğrencinin
çalışırken sırasının yanındayken ayakta durmasına izin verin
Ø Görevinden
uzaklaştığı zamanlarda aranızda oluşturduğunuz işareti (sözel olmayan) kullanın
Ø Görev
başı davranışını devam ettirmesi için uygun yaşıtıyla(akranıyla) çalışmasına
izin verin
Ø Hareket
imkânlarını kullanmasına izin verin (örneğin; malzeme toplama, yönetim odasına
mesaj götürme, tuvalete gitme gibi)
Ø İstirahat
aralarında hareket etme konusunda cesaretlendirici olun (yürüyüş, germe
hareketleri)
AYRINTILARA
DİKKAT ETMEDE NASIL YARDIMCI OLUNUR?
Ø Performansı
iyi yönlendirmek için öğrenciye uygun olarak yapılmış ödev modelleri sağlayın
ve adımları renkli kalem kullanarak belirleyin. Ve bu adımları renk kodu veya
sayılarla belirlemeyi öğretin
Ø Öğrenciye
ödevi teslim etmeden önce düzeltme ve kendi kendini kontrol gereçleri
sağlayın. Dağınıklığı sebebiyle fark
etmeden birçok hata yapması muhtemeldir. Bu adım hataları bir şans tanıyarak
kendini düzeltmesine yardımcı olacaktır.
DÜRTÜLERİNİ
KONTROL ALTINA ALMADA NASIL YARDIMCI OLURUZ?
Ø Doğru
ve uyumlu davranışlarında sembolik ödül yöntemleri kullanılabilir. Bu çocuğun
olumlu davranışlarını artırmayı sağlayacaktır.
Ø Sık
aralar ve makul hareket olanağına izin verin
Ø Öğrenciye
soru sorması için uygun olan zamanları belirtmek için sözle olmayan işaretler
(örneğin başparmak yukarı/aşağı gibi ) kullanın
YÖNETİCİ
İŞLEVCİ OLARAK NASIL YARDIMCI OLURUZ?
Ø Çizelge
ve rutin işleri tutarlı ve kolayca görülen bir yerde asılı halde bulundurun
Ø Sözlü
talimatları tekrarlayın; onları kısa, anlaşılabilir, parçalara ayırın; ve devam
etmeden önce tekrar ettirin
Ø Ödevi
teslim etmeden önce kendi kendini kontrol etmeyi yapılandırmak için bir
düzeltme ‘’kontrol listesi’’ hazırlayın
Ø Ev
ödevlerini doğru kopyaladığından emin olmak için görev defterini (ödev
defterini) günlük kontrol edin
Ø Eğer
öğrenci doğru malzemeleri sık olarak unutuyorsa evde bulundurmak için ikinci
bir kitap seti sağlayın
Ø Öğrenciye
özet hazırlayın böylece yeni bilgiyi hatırlaması için dersten önce onu gözden
geçirebilir
Ø Sıkça
ödevlerini unutuyorsa mail yoluyla ödevlerini göndermesine izin verin
Ø Ön
sıraya yakın oturmasını sağlayın pencere, koridor gibi dikkat dağıtan yerlerden
uzak tutun ya da sırtını dönük oturtun çünkü DEHB çocuklarının dikkati hemen
dağılır ve toparlamaları daha da zorlaşır.
Genel olarak olayları toparlarsak sizin sınıf içerisinde sergilediğiniz davranışlar öğrencileriniz üzerinde çok büyük etkiye sahiptir bunun altında size duyduğu saygı yatmaktadır. Sınıf içerisinde yapmış olduğu davranışların Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite ye bağlı gelişen davranışlar olduğunu bilmeniz onu anlamanıza yardımcı olacaktır. Yukarda DEHB in nasıl olduğu ve ne gibi yaklaşımlarla sınıf içerisinde çocuğu doğru şekilde nasıl kontrol edebileceğimizi adım adım açıklamaya çalıştım. Bu yönergeleri okurken sınıfınızda birçok DEHB öğrencisiyle karşılaşma ihtimaliniz Türkiye de ki DEHB oranın fazlalığına paralel olarak yüksektir. Bu nedenle umarım verdiğim yönergeler sınıf içerisinde size faydalı olur. Sormak istediğiniz veya davranış problemlerinde başka konularda dâhil olmak üzere iletişime geçebilirsiniz.
PSİKOLOG Melek Demir
0 Yorum var
Yorum Yap
Email Adresiniz görünmeyecektir.*